ÇEVİRGE (ÇÖVÜRGE)

Eskiden yaylaların hiç birinde elektrik yoktu. Yaylaya çıkan çocuklar yaylaya giderken yanlarında bilgisayar, cep telefonu, play station gibi elektronik zaman geçirme cihazları veya teknolojik oyuncaklar götürmezlerdi. Yaylada çocuklar zaman geçirmek için kendi oyuncaklarını kendileri üretirler, aylarca bu oyuncaklarla çok güzel zaman geçirirlerdi. Bu oyuncakları üretmek ve kullanmak çok keyifliydi. Çünkü üretirken ceplerinden para harcamadan, hep beraber ortak emek harcayarak, paylaşımda bulunarak, beraber yorularak üretirler, birlikte başarmanın mutluluğunu yaşarlardı.

Yaylamızda çocukken oynamaktan çok keyif aldığım ve kendi ürettiğimiz oyuncaklarla oynadığımız oyunlar vardı. Bu oyuncaklar tamamen yaylada bulunan kurumuş ağaçlar, çam kabuğu, bitkilerden yapılırdı. Bu oyuncakları yapmak için ne usta olmaya ne elinizde çok teferruatlı malzeme olmasına, ne de paraya ihtiyacınız vardı.

Size günümüzde bazı yaylalarımızda görebildiğim, gördüğüm zaman çok sevindiğim ve beni çocukluğuma götüren çevirgelerden, bazı yörelerde gacırga, gıcırangıç diye isimlendirilen oyuncaktan bahsetmek istiyorum.

Çevirge ismi Kıbrıscığın bazı köylerinde kullanılan bir isimdir. Çevirgenin kurulacağı alan zemini taşsız, düz ve mümkün olduğunca geniş bir alan olmalıdır. Çevirge oklan ismiyle tabir edilen kurumuş genç çam ağaçlarından yapılır. Bu ağaçlardan ormana zarar vermeden bulmak mümkündür. Bu ağaç yaklaşık 15-20 santimetre kalınlığında, 5-6 metre uzunluğunda olmalıdır. Yine yaklaşık boyu 1,5 metre, kalınlığı 20-25 santimetre olan ikinci bir ağaca da ihtiyacımız vardır.

Ağaçları ormandan temin ettikten sonra bu ağaçları çevirge yapacağımız alana getiririz. Öncelikle kısa ağçatan çevirgenin göbeği diye nitelendirdiğimiz kısmını yaparız. Kısa parçanın ince kısmından yaklaşık 10 santimlik alanı eşit şekilde balta veya testere ile oyarak yaklaşık 5 santimetre çapı ve 5santimetre boyunda bir mil oluştururuz. Daha sonra uzun ağacın tam ağırlık merkezini bularak bu noktaya yine 5-6 santimetre derinliğinde mil çapında bir çukur oluştururuz. Bu çukura mile denilir. Mile’yi açmak oldukça zordur. Bunun için kalın bir çivi, keskin bir çakı, maşa ve ateşe ihtiyacımız vardır. Etrafa zarar vermeden bir ateş yakarız. Yakılan ateşte kalın çiviyi kor hale gelen kadar iyice kızdırırız. Maşayla bu çiviyi alıp mile oluşturacağımız alanı yakarak mile çukurunu oluşturmaya çalışırız. Çakımızın ucuyla da oluşan ağaç parçacıklarını keseriz. Bu şekilde kızgın çiviyle mile çukurunu açarız.

Uzun ağacın her iki ucunada baltayla kişinin rahat oturabileceği oyuklar açarız. Aynı zamanda oturma yerlerine yine ağaçtan tutamaklar yaparız. Bu tutamaklar çevirgeye binenlerin düşmesini engellemek içindir. Sağlam olması için tutamakları çiviyle çevirge ağacına sıkıca çakarız. Her iki ağacımızın dış yüzeylerini kabuk ve budaklardan balta yardımıyla iyice temizleriz. Göbek milimizin dışını, çevirge mil çukuru içini iyice ağaç parçacıklarından temizleriz. Göbek milini çevirgenin milesine yerleştirip, çevirerek uygun olup olmadığı kontrol ederiz.

Çevirge kuracağımız meydanın tam ortasına yaklaşık 50 santimetre derinliğinde mümkün mertebe göbek ağacı çapından bir çukur açarız. Bu çukura göbek ağacını yerleştirip etrafını taşlarla sonrasında toprakla iyice sıkıştırırız. Çevirge dönerken göbek ağacının oynamaması hatta yerinden çıkmaması gerekmektedir. Göbek ağacı yerleştirdikten sonra mil üzerine ve mile çukuruna çevirgenin dönerken ses çıkarması için bir miktar tereyağı ve odun kömürü kullanılır. Çevirga ağacı göbek milinin üzerine oturtulur. Boşta çevrilerek çevirgenin uygun yapılıp yapılmadığı tekrar test edilir.

Herhangi bir olumsuz durum yok ise çevirgemiz hazırdır. Hemen hemen kiloları aynı olan iki kişi çevirgenin her iki ucuna oturur orada bulunan birkaç kişi çevirgeyi ittirerek döndürürler. Çevirge dönerken tereyağı ve kömürün etkisiyle müthiş bir gacırdama sesi çıkarır. Yaylada çıkarttığı ses ile bir eğlence ortamı yaratan bu gacırdama sesidir. Eskiden yaylada birden fazla çevirge olduğunda kimin çevirgesi çok gacırdıyor diye çocuklar arasına rekabet oluşurdu. Çevirgeye binenler ayakları ile yerden kendilerini ittirerek yukarıya ve dönüş istikametine doğru hareket ederler.

Çevirgeye binmek çok eğlenceli olduğu kadar dikkat edilmediğinde tehlikeli sonuçlar da doğurabilir. Hızlı dönmek veya farlı ağırlıklıkta kişiler ya da çevirgeye çok kimse binerse istenmeyen durumların ortaya çıkmasına neden olunabilir. Eğlencenin üzüntüye dönüşmemesi için dikkatli davranmak gerekir.

Yaylalarda çevirge gacırtısı, gacırtıyla beraber çocukların kahkahaları, sevinç ve zafer nağraları hiç eksik olmasın.

Gürbüz Ertem