KIBRISCIK İLÇESİ VE GERİŞ KÖYÜ’NÜN GİZEMLİ TARİHİ
İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Doktora Öğrencisi sevgili kardeşim Selman SOYDEMİR’in araştırmalarıyla Kıbrıscık ilçesi ve Geriş köyümüzün bilmediğimiz tarihini açığa vurdu.
Selman kardeşime buradan güzel çalışması için teşekkür ederim. Ve sizlere bu güzel çalışmayı paylaşmak istedim.
Bu çalışmamız, tarihi ana hatlarıyla bilinen Kıbrıscık’ın, Geriş köyü hakkında olacaktır. Fakat önce Kıbrıscık hakkındaki bilgileri gözden geçirelim.
17. asır başlarına kadar Osmanlı belgelerinde Kıbrıscık için “Kıbrus” ismi geçmektedir. Kıbrıs Adası’nın fethedilerek Osmanlı topraklarına katılmasından (1571) sonra iki “Kıbrıs’’ın karışmaması için; Bolu Sancağı’nın bir kazası olan Kıbrus’a zamanla Kıbrısçık yani “Küçük Kıbrıs” denilmeye başlanmış olmalıdır. Dikkat çeken diğer husus, Kıbrısçık’ın bir kaza merkezinin olmaması meselesidir. Bu durum, 20. asrın başlarında Karadoğan köyünün, kazanın merkezi olmasına kadar devam edecektir. Fakat halk arasında nakledilen rivayete de uygun olarak, bugün hâlâ kalıntıları bulunan Çivril’deki medrese ve müştemilât, Kıbrıscık kadısının Çivril’de ikamet ettiğini göstermektedir. Çivril’in, Geriş köyünün çok yakınında bulunduğu dikkate alınırsa köyümüzün, Kıbrıscık tarihi açısından ehemmiyeti anlaşılır.
Kâtib Çelebi, meşhur eseri Cihannüma ’da ,bugünkü Kıbrıscık’ın yerinde,Aladağ üzerinde yirmi dört parça köyden oluşan bir kazadan bahseder. Bu ifadeye göre kazanın bir merkezi olmadığı gibi Kıbrıscık adında bir köy de yoktur. Buradaki köylerin tamamı bir kaza kabul edilerek yönetilmeleri için bu bölgeye bir kadı tayin edilmiştir. Kuvvetle muhtemeldir ki bu kadının ikamet ettiği mekân Çivril’dir.
Kıbrıscık’ın Osmanlı devrinde en dikkat çekici vasıflarının başında ise hiç şüphesiz, burada yapılan çeltik ziraatı gelmektedir.Belgelere göre; padişah hassı olarak ayrılmış olan Kıbrus kazasındaki çeltik tarlalarında, 15. asrın sonlarından itibaren çeltik tarımı yapılmaktaydı. Buna göre, bu topraklarda 500 yıldan fazla bir zamandan beri pirinç üretilmektedir. Kıbrıscık’taki çeltik tarımının tarihine ve bunun iktisat tarihi bakımından ehemmiyetine dair araştırmalarımız devam etmektedir.
Köyümüzün adı olan Geriş ismi Türkçe bir kelime olup , yüksek dağ tepesi manasına gelmektedir. Geriş köyünün tarihi 16. asrın başlarına kadar uzanmaktadır. Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde bulunan 1519 tarihli Tapu Tahrir Defteri’nde 20 haneden ibaret görünen Geriş köyü, 1568 tarihli defterde 60 haneden oluşmaktadır. 1922 tarihli Bolu Vilayet Salnamesi’nde Geriş köyünün Bolu’ya yürüme mesafesi ile 17 saat uzaklıkta olduğu ifade edilmektedir.
İlk Nüfus Sayımı ve Geriş’teki Aileler
Osmanlı Devleti’nde modern manada ilk nüfus sayımları 1831 yılında yapılmıştır. Bu sayımdan günümüze ulaşan nüfus defterleri bugün Başbakanlık Osmanlı Arşivleri’nde muhafaza edilmektedir. 1831 tarihli nüfus defterlerinde, Kıbrıscık kazasına bağlı Geriş köyünün de kayıtları bulunmaktadır. Bu defterler, Geriş tarihi açısından çok kıymetli bilgiler ihtiva etmektedir.
Bu yıllarda Bolu’nun kazalarındaki köyler, “divan” adı verilen bölgeler halinde teşkilatlandırılmıştı. Divanlar ortalama olarak beş-altı köyün bir araya gelmesinden oluşuyordu.İşte 1831 tarihli nüfus defterinde bu divanları görebiliyoruz. Kıbrıscık kazasındaki divanlardan bir tanesi de Geriş divanıydı. Bu durum Geriş’in, Kıbrıscık’ın önemli köylerinden biri olduğunu göstermektedir.
İncelediğimiz defterde Geriş karyesi divanına bağlı köyler; Geriş başta olmak üzere, Mondu, Alpağut, Kesner, Sarıkaya ve Kızık’tır. Şimdi 182 yıl önce Geriş köyünde kimlerin yaşadığına bir göz atalım.
Defterde Geriş Divanı muhtarı olarak Gökvelioğlu Ali b. Mahmud (Mahmud oğlu Ali) ismi kayıtlıdır. Köyün imamı ise Molla Mehmed b. Osman (Osman oğlu Molla Mehmed) isimli bir zattır. Köydeki diğer aile isimleri ve bu ailelerden kaydedilen ilk kişiler şu şekildedir:
Veyseloğlu Osman b. Osman
Bedaloğlu Mustafa b. Mehmed
Deli Mustafaoğlu Ali b. Ömer
Sarıoğlu Ebubekir b. Ahmed
Hızıroğlu Ali b. Hızır
Kara Hasanoğlu İsmail b. Mustafa
Kel AhmedoğluAhmed b. İbrahim
Kuşçuoğlu Hasan b. Ali
Karanlıkoğlu Ali b. Halil
Ruşenoğlu Çolak Hasan b. Hüseyin
GelişoğluMehmed b. Ahmed
Osmanlı Devleti’nin bu ilk nüfus sayımında sadece erkekler sayılıyor, kadınlar nüfus sayımının haricinde tutuluyordu. Bu itibarla incelediğimiz bu defterde yalnızca erkekler kaydedilmiştir. Buna göre toplam 35 hanede 88 erkek nüfus kaydedilmiştir. Bu erkek nüfusa bir-iki yaşındaki küçük erkek çocuklar da dâhildir. Tahminen 80 kadar kadın nüfusu da bu rakama ilave edersek 1831 tarihinde Geriş köyünün ortalama nüfusu 160 kişidir.
1922 tarihli Bolu Vilayet Salnamesi’nde Geriş köyünün Alpağut köyü ile beraber nüfusu 70 hanede 185 erkek, 183 kadın olmak üzere toplam 368 kişiden ibarettir.
Geriş köyünün Başbakanlık Osmanlı Arşivi’nde yine nüfus ve temettuat (gelir vergisi) olmak üzere başka defterleri de bulunmaktadır. Bu defterler üzerindeki çalışmalarımız devam etmekte olup ileriye doğru inşallah bu çalışmalarımızın neticelerini sizlerle paylaşacağız.
Kaynakça:
Başbakanlık Osmanlı Arşivi (BOA), Nüfus Defteri, nr. 684; Kenan Ziya Taş, Tapu Tahrir Defterlerine Göre 16. Yüzyılda Bolu Sancağı, Yayınlanmamış Doktora Tezi, Ankara 1993; Müstakil Bolu Sancağı Salnamesi (1334 Tarihli), haz. Hamdi Birgören, Bolu 2008; Bolu Vilayeti Salnamesi (1341 Tarihli), haz. Hamdi Birgören, Bolu 2008.
TEŞEKÜRLE:. Devamını bekliyoruz..
Bu akademik araştırma için emeği geçenlere teşekkür ediyorum…
Geriş’in komşu köyü Alanhimmetler’den olan rahmetli babam, Musa Kazım Alp, annesinin Geriş köyüne yakın Kesner’den (Dokumacılar) olduğunu söylerdi. Benim babamdan tuttuğum (ki 2006 senesinde 86 yaşında vefat etti) notlarda da Çivril bölgesiyle ilgili bilgiler doğrulanıyor…
Kıbrıscık ve köyleri ile ilgili bilimsel ve akademik araştırmalara çok ihtiyacımız var.
Saygıyla
Seyfi Alp.
Gazeteci, Frankfurt, Almanya.